عکاسی همواره نقش کلیدی در فهم و درک مطالبات حقوق انسانی بویژه در ایجاد بینشی نسبت به آلام و اندوه انسانی داشته است. این نگاه به عکاسی جایگاه آن را به عنوان رسانه ای نشان می دهد که خاستگاهی فلسفی و فرهنگی در بشریت دارد. امری که به ایجاد حس همدردی و دلسوزی در پیوندهای اجتماعی کمک می کند. پیوند میان کسانی که متحمل درد و رنج هستند و کسانی که به آنها کمک می کنند.

با پیشرفت عکاسی، عکاسی مستند از طریق به تصویر کشیدن فقر و منازعات تند وخشونت آمیز به عنوان ابزاری در حمایت از جنبش های اصلاحی درآمد.

کودک کارگر –ایالات متحده فوریه 1911 عکس از لوییس هاین

در اوایل قرن نوزدهم عکاسان مثل لوییس هاین در ایالات متحده اقدام به مستند سازی سوءاستفاده از کارگران صنعتی و کشاورزی بوِیژه کودکان کرد و عکاسی را به سمت و سوی آگاهی و هوشیاری نسبت به مسائل، آسیب های اجتماعی و و دادخواهی برای تغییرسوق داد. او برای مجله صلیب سرخ کار می کرد. عکس های او از پناهندگان در شبه جزیره بالکان در طول جنگ جهانی دوم نیز در زمره اولین نمونه های ابتدایی عکاسی مستند هستند که در اواخر قرن بیستم دیگر معمولی به نظر می رسیدند.

تصاویر مستند از سوء استفاده از نوع بشر در دیگر مناطق نیز ریشه در همین دوران دارد. تصویر رفتار خشونت آمیز با بومیان کنگو توسط اربابان بلژیکی از سال 1880 تا 1920. این قساوت وحشتناک که توسط کمپین آنگلو آمریکایی مستند شده بود برای اعتراض به خشونت استعمارگران اروپایی در آفریقا استفاده شد. چنین استفاده هایی از عکس به منزله فتح بابی جهت مباحث اخلاقی و نقش عکاس مستند به عنوان شاهدی در برابر سوءاستفاده و خشونت بود. پدیده هولوکاست نیز که در پایان جنگ جهانی دوم رخ داد سوژه ای برای شکل گرفتن این نوع روایت مستند تصویری بود که به تدریج در مطبوعاتی مثل Life در سال 1944 به چاپ رسید.

اردوگاه یهودیان در آلمان – 28 آوریل 1945

چهره ی افراد عاری از هر حقی؛ پناهندگان بویژه کودکان، قربانیان جنگ شکنجه و قحطی درکانون توجه نگرانی های عکاسان مستند قرار گرفته است و پایگاه های عکس (بانک عکس) حول محور این موضوعات شکل گرفته است.

محنت و اندوه بشری در این عکس ها همواره با جنگ و خشونت های نظامی همراه بوده است. طی بیست سال اخیر، در پاسخ به شرایط ژئوپلتیک و فناورانۀ پدیده ی جهانی شدن اهمیت نقش خبرنگار به عنوان شاهدی بر تجاوز بر حقوق بشری بارز شده است. در واقع همراه با رشد فزاینده سازمان های غیر دولتی، نهادهای مردم مدار و فرامیلتی شدن حقوق بشر، بازنمایی مطالبات حقوق بشری رنگ تازه ای به خود گرفت. عکاسان خبری ضمن توجه به چهارچوب های اخلاقی در ارتباط مستقیم با بافت و در تعامل با سازمان های مردم نهاد NGO مشغول به فعالیت هستند.

خانم کارول گُزی (Carol Guzy) عکاس روزنامه واشنگتن پست، رنج و محنت پناهندگان به ویژه زنان و کودکان در درگیری و خشونت در رواندا و کوزووُ را به تصویر در آورده است. جیمز نچوی (James Nachtwey) نیز یکی از مشهورترین عکاسان خبری است که با تکیه بر وجوه بشردوستانه در عکاسی خود از سوژه هایی تجاوزات جنگی نمای نزدیک استفاده می کند که احساسات بیننده را مورد هدف قرار می دهد. در واقع او هم عکاس است و هم آشکارا بحران های حقوق بشری را برملا و نمایان می سازد. او می گوید: «شغل من دست یافتن به احساس چنین انسان هایی است تا بعد از آن از طریق سازوکارهای سیاسی و نهادهای بشر دوستانه بر پروسه ی تغییر فشار آوریم.»

عکس از لباس و استخوان پناهنده ای د رگور دسته جمعی 100 نفره در رواندا که اجسادشان تا چهل و چهار روز بعد از کشته شدن پیدا نشده بود عکاس :گیلز پرس

گیلز پرس (Gilles Peress ) نیز با احساس وجدان بالایی بر محدودیتهای عکاسی فائق آمده است و سعی در فراهم کردن وجوهی از عکاسی مستند دارد که بتواند مدارک قانونی جهت محکوم کردن جنایات جنگی و قتل عام به وجود آورد. تجربه های کاری او انعکاس دهنده این نگرانی هاست: عکاسی از گورهای دسته جمعی در یوگسلاوی سابق. او می گوید: من بیشتر شبیه به یک عکاس قانونی به روش مشخص، به جمع آوری شواهد می پردازم. هرچند اهمیتی به عکاسی نمی دهم. من به گردآوری تاریخ سند، شاهد و مدرک برای تاریخ اقدام می کنم تا به خاطرمان بماند.

تکثیر و همگرایی فناوری های جدید رسانه ای – ماهواره، اینترنت و تولیدات عکاسی دیجیتال نیز به طور وسیعی فضای رسانه ای را افزایش داده است که بحران های حقوق بشری را به تصویر می کشد و به ایجاد ظرفیت های جهانی برای مستند سازی دیداری تخلفات و تخطی ها از حقوق بشری را کمک می کند ؛ همراه با شهروند خبرنگاران که نقش فزاینده ای در چنین مستند سازی بصری دارند. امروزه ابتکار عمل برای استفاده از چنین پتانسیل هایی وجود دارد. مثل استفاده از عکس های ماهواره ای و سرویس هایی نظیر از سرویس Video Hub است که برای انتشار آن لاین عکس ها وجود دارد.

تصویر ماهواره ای از روستای نابود شده در منطقه دارفور در سودان

دیدگاه های معترض در خصوص تأثیر این جریان رو به افزایش عکس ها و اطلاعات در خصوص مسائل مرتبط با حقوق بشر وجود دارد. نگاه خوشبینانه بر این باور است که این فناوری های بصری به ایجاد هوشیاری جهانی در این روابط کمک می کند و شناخت ما را از مطالبات انسانی و نیز آسیب پذیری دیگران در دیگر نقاط مختلف جهان نشان می دهد. دیدگاه بدبینانه نیز به ادامۀ نابرابری در تولید و توزیع و مدیریت مدوام اطلاعات درباره درگیری های بین المللی و مطالبات حقوق بشری در درون ساختار حکومتی و رسانه ای تکیه دارد.

در کانون و مرکز تمامی دیدگاههای مختلف مسئله کارکرد اخلاقی عکس مطرح می شود. عکس به عنوان یک دال که بر رنج دیگران گواهی می دهد. این مسئله در زمانه ما همچنان امری مهم درگفتمان ها و بازنمایی ها از حقوق بشر باقی می ماند.

نویسنده: لیام کندی مدیر مؤسسه مطالعات آمریکایی کلینتون در دانشگاه دوبلین

ترجمه از الهه رضازاده میراب

media.shafaqna.com