خط امام : دریا را با رقص ماهیان رنگارنگ میان صخره‌های مرجانی، بازی چشم نواز جلبک‌ها درآستانه ساحل، پرواز مرغان دریایی بر فراز دریای آبی و غروب آفتاب در امتداد افق می‌شناسیم. چه آرامشی دارد وقتی در ساحل ماسه‌ای قدم زنان محو تماشای لاجوردی دریا می‌شویم اما چه باید کرد وقتی نگرانی می‌آزاردمان. دریای پیر ما آیا دیر یا زود شاهد مرگ ناخواسته فرزندانش خواهد بود؟ عبدالله، ماهیگیر پیر که زندگی‌اش را مدیون دریاست این روزها ناراحت است. او، تور را آرام آرام از قایق کوچکش بیرون می‌آورد و با خود زمزمه می‌کند: «دلم برای دوست قدیمی‌ام می‌سوزد. من می‌میرم ولی دریا زنده خواهد ماند گرچه با زخم‌هایی بر تن و درد هدیه‌هایی که احاطه‌اش کرده است.» دلواپسی عبدالله را شاید خیلی‌ها درک نکنند زیرا نمی‌دانند دریا یعنی زندگی. آنها نمی‌دانند سوداگری بی‌رحمانه و منفعت طلبانه چگونه بر پیکره دریا و موجودات زنده‌اش زخم می‌زند.
چند سالی می‌شود که پای پدیده شوم قاچاق مرجان وجلبک و حتی ماهی‌های تزئینی به خلیج همیشه فارس هم رسیده و افرادی سودجو در حال تاراج میراث آیندگانمان هستند. آنها نه تنها آیندگان را از تماشای دریای آبی و خوش رنگ پارس محروم می‌سازند، بلکه جان موجودات بی‌شماری را که در این پهنه بزرگ زندگی می‌کنند به خطر می‌اندازند.
قاچاق مرجان و جلبک
در خلیج فارس، اکنون مرجان‌ها به منبع درآمد غیرقانونی برخی از صیادان تبدیل شده‌اند. «تحقیقات نشان می‌دهد اگر این روال ادامه یابد طی ۱۰ الی ۲۰ سال آینده این اکوسیستم بی‌نظیر و با ارزش از بین خواهد رفت.» این عقیده کیوان هوشمند، فعال محیط زیست است.
او با اظهار نگرانی از قاچاق مرجان‌ها و از بین رفتن مرجان‌های دریایی، می‌گوید: «هشت درصد از کل ذخایر مرجانی جهان در خلیج‌فارس وجود دارد و در حال حاضر نزدیک به ۱۵۰ گونه مرجان‌ در آب‌های کشورمان شناسایی شده است. تراکم این حجم مرجان‌ها در منطقه‌ای به این کوچکی باور نکردنی است به طوری که در حال حاضر بیشتر جزایر جنوبی کشور مانند خارک، لاوان، هندورابی، فارور، بنی فارور، قشم، لارک، هنگام و هرمز دارای سواحل مرجانی هستند.
از آنجا که مرجان‌ها عامل مهمی برای خودپالایی خلیج‌فارس به شمار می‌روند، با مرگ آنها میزان آلودگی این دریا به صورت تصاعدی افزایش می‌یابد و باعث نابودی حیات در مناطق وابسته به خلیج فارس می‌شود. غیر از آلودگی نفتی، افزایش‌ دما و کدورت آب به دلیل نشست ریزگردها در بستر دریا، دلایل اصلی نابودی مرجان‌های کشور هستند اما از همه مهمتر، این است که متأسفانه غارتگران محیط زیست با برداشت غیرمجاز صخره‌های مرجانی کمر همت به تخریب این گونه‌های با ارزش و سرمایه‌های جهانی بسته‌اند.»
عبدالله ماهیگیر می‌گوید: «تا چند سال پیش، ماهی‌های کوچک و بزرگ و رنگارنگی که انگار نقاشی زبر دست آنها را در بوم نیلگون خلیج فارس به تصویر کشیده است، در میان صخره‌های مرجانی زندگی آرامی داشتند. گاهی که می‌خواستیم تنی به آب بزنیم خیلی از آنها را نزدیک ساحل می‌دیدیم، رقص آنها میان مرجان‌ها نمایشی بی‌مانند بود که شاید در فیلم‌های مستند خارجی تلویزیون دیده می‌شد اما حالا چطور؟ قبلاً ورود فاضلاب، آلودگی‌های نفتی، گرم شدن زمین و ساخت اسکله‌های نفتی و باراندازها باعث تشویش خاطر و نگرانی ساحل نشینان خلیج فارس بود، اما حالا قاچاق جلبک و مرجان هم به آن اضافه شده است.»
محمدرضا علی مرادی، رئیس اداره محیط زیست دریایی سیستان و بلوچستان با پر اهمیت دانستن نقش مرجان و جلبک در حیات موجودات دریایی و اینکه مرجان‌ها منبع غذایی اصلی بیش از 93هزار گونه ماهی، میگو و دیگر گونه‌ها است می‌گوید: «در دنیا با توجه به پر اهمیت بودن مرجان‌ها، ارزش اقتصادی هر یک متر مکعب آن حدود 5 هزار دلار است و تقریباً 50کیلو گرم وزن دارد اما صیادان غیرمجاز هر کیلو مرجان را بین 5تا 10هزارتومان می‌فروشند.»
در توریسم دریایی جذابیت سواحل و صخره‌های مرجانی اهمیت بالایی دارد و در حال حاضر 80کشور دنیا کم و بیش از این اکوسیستم مفید برای جذب توریست بهره می‌برند به طوری که درآمد حاصل از آن سالانه 30میلیارد دلار است و از سوی دیگر، تأمین غذای یک میلیارد انسان به طور مستقیم و غیر مستقیم به مرجان‌ها مربوط است.
اما هرجا اکوسیستم مرجانی باشد قاچاق هم هست. برخی سودجویان این موجودات ارزشمند را از دنیای زیبایشان می‌ربایند و به آکواریوم داران داخل کشور به قیمت بسیار ارزان می‌فروشند و با کمال تأسف بسیاری از این مرجان‌ها تا رسیدن به مقصدشان می‌میرند یا پس از مدتی زیبایی خود را از دست می‌دهند. قاچاقچیان درآمد خود را به دست می‌آورند گرچه به قیمت نابودی اکوسیستم زیرآب و مهاجرت ماهی‌های ریز و درشت به سواحل کشورهای دیگر تمام شود.
دوستان قدیمی کف دریا
مرجان‌ها و جلبک‌ها دو دوست قدیمی هستند که با مرگ هریک، آن دیگری هم از بین می‌رود و رابطه میهمان و میزبان بین این دو موجود ارزنده دریایی وجود دارد. بسیاری از ماهی‌ها از جلبک‌ها تغذیه می‌کنند و در محیط بین مرجان‌ها تخم‌گذاری می‌کنند به همین دلیل با از بین رفتن مرجان و جلبک، مهاجرت گروهی ماهی‌ها آغاز می‌شود.
علی مرادی با بیان اینکه با از بین رفتن منبع گیاهی دریا هرم‌های غذایی بین ماهی‌های ریز و درشت نیز از بین می‌رود، می‌گوید: «با از بین رفتن مرجان‌ها به طور کل پناهگاه و محل زندگی ماهی‌های تزئینی و کوچک از بین می‌رود و در مرحله بعدی تخم‌ریزی هم صورت نمی‌گیرد و این ماهی‌ها برای یافتن محل زندگی جدید مهاجرت می‌کنند و بدین ترتیب ماهی‌های بزرگتر نیز برای یافتن منبع غذایی مجبور به مهاجرت می‌شوند و اگر دریاهای کشورمان به این معضل دچار شوند از نظر اکوسیستم دچار زیان بسیاری خواهیم شد. هم‌اکنون خیلی از این ماهی‌ها و مرجان‌ها توسط صیادان محلی به واسطه‌ها فروخته می‌شود و این موجودات از آکواریوم‌ها سر در می‌آورد.»
دکتر محمدباقر نبوی، معاون سابق محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به اکوسیستم غنی خلیج فارس و خطر آلودگی‌های بیشتر و از بین رفتن مرجان‌ها و جلبک‌های سواحل کشورمان معتقد است: «آلودگی و تخریب سواحل به خاطر برداشت‌های غیرمجاز از مرجان‌ها و جلبک‌ها و صید ماهی‌های تزئینی به خاطر نبود نظارت بر اکوسیستم، دریا را در سال‌های آینده با چالش جدی روبه‌رو خواهد کرد و متأسفانه برخی از گونه‌های جلبک برای مصارف غذایی، آرایشی و بهداشتی و حتی پزشکی به کشورهای حاشیه خلیج فارس قاچاق می‌شود و از سوی دیگر ساخت وسازهایی که در حریم دریا و جزایر صورت می‌گیرد مشکلات زیست محیطی بسیاری را به وجود آورده است.» وی می‌افزاید: «اگر برخورد جدی با این پدیده‌های ناخوشایند صورت نگیرد، دچار به‌هم ریختگی اکوسیستمی در آینده نه چندان دور خواهیم بود. یکی از راهکارهای اصلی مبارزه با قاچاق و تخریب زیستگاه‌های موجودات دریایی، تجهیز و ارتقای امکانات سازمان حفاظت از محیط زیست و همکاری سایر سازمان‌های مرتبط است.»
هنوز اقدامی نشده
ماجرا به اینجا ختم نمی‌شود زیرا ورود فاضلاب‌های انسانی و صنعتی، زه‌کشی‌های شیمیایی که عامل ورود حجم زیادی از مواد شیمیایی مضر از جمله فسفات و نیترات است موجودات زنده خلیج فارس را به خطر انداخته است. از سوی دیگر، گرم شدن آب دریا به رشد جلبک‌های قرمز رنگی منجر شده است که این جلبک‌های پرخطر سم تولید می‌کنند و این سم، فیتوپلانکتون‌ها و موجودات میکروسکوپی را که جزو منابع غذایی جانوران دریایی است به خطر می‌اندازد. این جلبک‌ها برای زندگی مرجان‌ها نیز خطرناکند و تعادل زیستی آن را به‌هم می‌زنند و تلف شدن ماهی‌ها بر اثر خفگی را در پی دارند.
یکی از فعالان محیط زیست که نمی‌خواهد اسمی از او برده شود چندین عامل را در به‌هم خوردن اکوسیستم دریا بویژه در خلیج فارس برمی‌شمرد: «قاچاق مرجان و جلبک، هجوم آلاینده‌ها به درون دریا و ورود آلودگی‌های نفتی، گونه‌های گیاهی و جانوری خلیج فارس را در معرض نابودی قرار داده است و متأسفانه تلاش نتیجه بخشی از سوی دستگاه‌های ذی ربط آغاز نشده است؛ به طور حتم این سهل‌انگاری‌های غیر قابل قبول، حیات نمونه و منحصر به فرد جنوب کشورمان را به نابودی خواهد کشاند.»
او با اشاره به اهمیت ویژه جزایر مرجانی خلیج فارس می‌گوید: «این جزایر مکان ویژه‌ای برای زاد و ولد جانوران دریایی و محل مناسبی برای تخم‌ریزی ماهی‌ها و لاک پشت‌های دریایی است و بدین ترتیب نقش بی‌بدیلی را در تداوم نسل آبزیان ایفا می‌کند.»
وقتی پای حرف کارشناسان می‌نشینیم، درد دل‌های عبدالله، ماهیگیر جنوبی را کاملاً درک می‌کنیم. پیرمرد نگران است، این نگرانی را باید پیش از او مسئولان مربوط داشته باشند.

حمید حاجی پور/ایران