به قلم / حمیدقزوینی* ٤٠سال پیش در چنین‌روزی امام‌موسی صدر، رهبر شیعیان لبنان، در کلیسای کبوشین بیروت حضور یافت و به ایراد سخن پرداخت. او در تاریخ ۱۹فوریه۱۹۷۵ (۳۰بهمن۱۳۵۳) به دعوت مقامات کلیسا، در قالب خطبه موعظه آغاز روزه ، در نشستی که بزرگان مسیحیت لبنان در آن شرکت داشتند، درباره ادیان و اهداف و […]
به قلم / حمیدقزوینی*
٤٠سال پیش در چنین‌روزی امام‌موسی صدر، رهبر شیعیان لبنان، در کلیسای کبوشین بیروت حضور یافت و به ایراد سخن پرداخت. او در تاریخ ۱۹فوریه۱۹۷۵ (۳۰بهمن۱۳۵۳) به دعوت مقامات کلیسا، در قالب خطبه موعظه آغاز روزه ، در نشستی که بزرگان مسیحیت لبنان در آن شرکت داشتند، درباره ادیان و اهداف و تاثیر آنها در زیست انسان‌ها سخن گفت. در آن سال‌ها امام‌موسی صدر به‌عنوان نماد «گفت‌وگو و همزیستی» در کانون توجه مردم و جناح‌های مختلف لبنان قرار داشت و این موقعیت در کشوری که به‌دلیل تنوع فرهنگی و اجتماعی و دخالت‌های خارجی گاه گرفتار تنش‌های تند سیاسی و حتی جنگ‌های داخلی می‌شود، مفهومی خاص دارد.
متن سخنرانی وی در کلیسای کبوشین باوجود گذشت چهار‌دهه، همچنان جذاب و تاثیر‌گذار و پاسخی روشن به نیاز‌های انسان امروز است. این سخنرانی آغازگر فصلی جدید در تلاش‌های زعیم دینی و سیاسی شیعیان لبنان برای همزیستی موحدان و گفت‌وگوی ادیان و طوایف به‌شمار می‌آید. امام‌موسی صدر برای اولین‌بار (و تا امروز آخرین‌بار) تنها روحانی غیرمسیحی‌ای است که در یک‌کلیسا برای جمعی ازمسیحیان، در جایگاه موعظه، سخن گفته است. او در مساجد و محافل اهل‌سنت نیز حضور می‌یافت و نه‌تنها آماده سخن‌گفتن که بیشتر آماده شنیدن سخن دیگران و حتی مخالفان بود.
از‌نظر فلاسفه، گفت‌وگو تنها رد‌و‌‌بدل‌کردن افکار و اطلاعات نیست، بلکه افکار و نگاه‌ها را با هم مرتبط می‌کند و وسیله‌ای می‌شود برای دسترسی به حوزه‌های مشترک؛ حوزه‌های مشترکی که بین انسان‌ها وجود دارد و بر رفتار و افکار و اعمال انسان‌ها تاثیر‌گذار است. انسان در گفت‌وگوی واقعی تنها به‌دنبال بیان سخن خود نیست، بلکه جویای زمینه سخنان دیگران نیز هست.
گفت‌وگو شیوه‌ای است برای دست‌یافتن به ریشه‌های سوءتفاهم‌ها و پیش‌داوری‌هایی که مانع فهم درست بین انسان‌ها می‌شود. جامعه‌ای که از گفت‌وگو محروم است و نخبگان و مدیران آن تمایلی به شنیدن ندارند جامعه‌ای عقب‌مانده است. روشن است که هیچ‌فرد و جریانی با گفت‌وگو در سطوح مختلف اجتماعی مخالف نیست، اما باید توجه کرد که برای گسترش فرهنگ گفت‌وگو به‌عنوان یک‌ضرورت اجتماعی که انسان‌ها در زندگی خود و در هر‌عرصه‌ای به آن نیاز دارند، پیش‌نیازهایی مطرح است که استادان علوم‌اجتماعی فهرستی از آنها را بیان کرده‌اند؛ شاید مهم‌ترین آنها به‌رسیمت‌شناختن حقوق طرف مقابل است. امام‌موسی صدر در همین سخنرانی می‌گوید: «هرفردی که به بهای نادیده‌انگاشتن حقوق دیگر افراد رشد کند، وزر و وبال خواهد شد.
هرگروهی به بهای نادیده‌انگاشتن حقوق دیگر گروه‌ها رشد کند، مصیبت خواهد آفرید» و طبیعتا اگر حقوق دیگران به‌رسمیت شناخته شود، حق سخن گفتن آنان نیز محترم شمرده خواهد شد و در آن‌صورت خشم و خشونت و افراط نیز کم‌رنگ‌شده و حرکت جامعه بر بستر اعتدال شکل می‌گیرد. آن‌گونه که امام‌موسی صدر می‌افزاید: «اعتدال حاصل درک وضعیت دیگران است و باعث می‌شود انسان درد دیگران را درد خود بداند… این اعتدال ضامن صحت رشد هماهنگ فرد و رشد هماهنگ جوامع است» متاسفانه بسیار دیده شده افراد و جریانات مختلف، باوجود نماهای زیبایی که از خود ترسیم می‌کنند، در بیشترمواقع، آماده شنیدن نیستند و به‌همین‌دلیل از راه‌های گوناگون، امکان سخن‌گفتن طرف مقابل را محدود کرده و با خود‌حق‌پنداری مطلق، تاکید می‌کنند دیگران حرف مهمی برای گفتن ندارند و به‌این‌ترتیب از ابتدا مقدمات و زمینه‌های یک‌گفت‌وگوی منطقی را از بین می‌برند.
در اینجا باید یادآور شد اگر چهره‌ای مانند امام‌موسی صدر به‌عنوان فردی پیشرو گفت‌وگو با دیگران شناخته می‌شود، به‌دلیل آن است که باوجود جایگاه مهم دینی و اجتماعی، آماده گفت‌وگو و تعامل با سایر طوایف بوده و خود را بی‌نیاز از آن نمی‌دیده است. تاریخ معاصر لبنان سرشار از رویدادها و خاطراتی است که شیوه‌های ارتباطی امام موسی‌صدر با دیگران و حتی مخالفانش را بیان می‌کند و بالطبع اگر او حقوق دیگران را به‌رسمیت نمی‌شناخت یا آماده شنیدن سخن آنها نبود و با توهم خود‌حق‌پنداری مطلق با جامعه مواجه می‌شد، هیچ‌گاه گفت‌وگویی میان او و دیگران رخ نمی‌داد.
امروز همگان باید به این نکته مهم توجه کنند، که گفت‌وگو میان کسانی که شنونده سخن دیگران نیستند و اساسا توجهی به نظر مخالفان ندارند، نه‌تنها نوعی تک‌گویی (مونولوگ) است که شباهت زیادی به «گفت‌وگوی کَران» دارد. شادروان عبدالرحمن فرامرزی، روزنامه‌نگار و نویسنده فقید ایرانی، در یکی از یادداشت‌هایش با اشاره به برخی حکایات درباره گفت‌وگوی کَرها، داستان گفت‌وگوی دو‌نفر که اولی مسافری بازگشته از سفر و دومی یکی از استقبال‌کنندگان بوده و هر‌دو کَر بوده‌اند را نقل می‌کند و با ذکر جملات آن‌دو که هیچ‌فهمی از سخن یکدیگر نداشتند و اسباب خنده حاضرین را فراهم آوردند، به برخی مجادلات مطبوعاتی و تهمت‌پراکنی‌ها و اتهام‌افکنی‌‌‌هایی که افراد مختلف باهم دارند پرداخته و همه آنها را از جنس «گفت‌وگوی کَران» می‌خواند.
کسانی که به‌جای تامل و دقت در سخنان دیگران، فقط تلاش دارند تا ا به‌طرف مقابل تهام وارد کرده و او را از صحنه خارج کنند (کیهان ٩مهر١٣٢٤). بدیهی است با چنین شیوه‌هایی، حتی اگر همه‌روزه در محافل رسمی و غیررسمی شاهد سخن‌پراکنی‌های شفاهی یا مکتوب باشیم و طرفین بیش‌از‌آنکه شنیدن را وجهه همت خود کنند به‌دنبال پاسخ‌های دندان‌شکن باشند، نه‌تنها هیچ گفت‌وگو و تعامل سازنده‌ای شکل نمی‌گیرد، که آسیب‌هایی نیز متوجه اخلاق و فرهنگ عمومی خواهد شد و تبعات آن تا سال‌ها باقی خواهد ماند.
* سخنگوی مجمع نیرو های خط امام
منبع : شرق
