جهان آفرینش برپایه علم و حکمت بنا شده است و این همان علم و حکمت الهى است که در تحقق کل هستى و طبیعت و آفرینش انسان متجلى و سبب ایجاد نظامى هماهنگ و هدفمند گردیده است.

انسان به عنوان نقطۀ دایرۀ هستى و خلیفه الهى در پى کشف این نظام هدفمند و تدوین قانونمندیهاى آن در خود و سایر پدیده‏ ها است. مهمترین پدیده، خود انسان و تحقیق در مورد انسان و کشف استعداد هاى او به عبارتى آغاز ورود انسان به قدرت شناخت جهان هستى است.

شناخت و کشف روابط پدیده ‏ها موجب تسلط و بهره ‏گیرى انسان از طبیعت و در نتیجه بهره‏ مندى بیشتر از مواهب الهى می شود.

” و سخر لکم الشمس و القمر”( ابراهیم / 33)

در عصر حاضر تعلیم و تربیت؛ شناخت و کشف روابط پدیده‏ ها بویژه در زمینۀ رفتار آدمى به منظور سازگارى هر چه بیشتر انسان با محیط مى ‏باشد، روانشناسان معتقدند در صورت تأمین نیاز هاى بدنى، روانى و عاطفى، انسان خوشبخت و موفق و سعادتمند خواهد شد. در مکتب انبیا ـ صلى اللّه‏ علیهم اجمعین ـ انسان موجودی است با ابعاد مادی و معنوی و سعادتمند نخواهد شد مگر با توجه به همه ابعاد وجودیش. روابط انسان با آن طرف طبیعت توسط بشر قابل ادراک نیست و هرچه او ذره بین می اندازد ماوراى طبیعت دیده نمى ‏شود، پس چون این روابط بر بشر مخفى است و خداوند که خالق همه چیز است این روابط را مى‏ شناسد؛ با وحى انسانهایی را که به کمال رسیده‏ اند براى تربیت انسانهای دیگر مبعوث کرده است.

“هُوَ الَّذی بَعَثَ فِی الأُمِّیّینَ رَسولًا مِنهُم یَتلو عَلَیهِم آیاتِهِ وَیُزَکّیهِم وَیُعَلِّمُهُمُ الکِتابَ وَالحِکمَةَ وَإِن کانوا مِن قَبلُ لَفی ضَلالٍ مُبینٍ”( جمعه / 2)

امام خمینى (س) با الهام از تعلیم و تربیت اسلامی، انسان رنجور و خسته از جهل و ستم قدرتها در عصر حاضر را به فلاح و رستگاری دعوت نمود تا مسلمانان و آزاد اندیشان زمینه ‏ساز نزول برکات بیشتر در سراسر جهان باشند.

امام (س) با این باور که قرآن کتاب تربیت و انسان ‏سازى است. اسلام و مکتب توحیدى را برای تربیت انسان در همۀ ابعاد وجودى‏ اش توانمند دانسته و با اشاره به تحول جوانان در دوران پیروزی انقلاب و جنگ تحمیلی، این شایستگی را برگرفته از تربیت اسلامی و موفقیت در کسب معرفت اللّه‏ و عشق به لقاى پروردگار و ایثار در راه آرمانهای دینی تبیین کرده اند و تهذیب نفس و تصفیه اخلاق را از بزرگترین مهمّات و اوجب واجبات عقلیه مى‏ دانند.

چه مسعود و مبارک است روزى که جهان از دغلبازیها و فتنه ‏انگیزیها پاک شود و حکومت عدل الهى بر سراسر گیتى گسترش یابد و منافقان و حیله گران از صحنه خارج شوند و پرچم عدالت و رحمت حق تعالى بر بسیط زمین افراشته گردد و تنها قانون عدل اسلامى بر بشریت حاکم شود و کاخهاى ستم و کنگره ‏هاى بیداد فرو ریزد و آنچه غایت بعثت انبیا- علیهم صلوات اللَّه- و حامیان اولیا- علیهم السلام- بوده تحقق یابد و برکات حق تعالى بر زمین نازل شود. (صحیفه امام؛ ج‏14، ص472)

یکی از توصیه های موکد امام (س) جایگاه “علم و آموزش” است که اگر با اسم رب و توجه به خدا باشد در تأمین سعادت دنیا و آخرت اهمیت بسزایی دارد بنابراین باید آموزش در خدمت تربیت باشد. تربیت نیروهاى متعهد و متخصص می تواند ضامن استقلال و شکوفایى کشور ها باشد.

” گمان نکنید که درس خواندن بدون اینکه قرائت به اسم رب باشد برایتان فایده دارد. گاهى ضرر دارد. گاهى علم غرور مى‏ آورد. گاهى علم انسان را پرت مى‌ کند از «صراط مستقیم». اینهایى که دین ‏ساز بودند، اکثراً اهل علم بودند. اینهایى که دعوت بر خلاف واقع کردند، اکثراً از اهل علم هستند.” (تفسیر سوره حمد، ص 239)

ایشان خصوصیتهاى اخلاقى پدر و مادر را نیز از عوامل بسیار مهم در رشد و یا سقوط اخلاقی انسانها برمى‏ شمارند و با اعتقاد به تأثیر و انتقال خصوصیات اخلاقى پدر و مادر به فرزندان از طریق وراثت، توصیه‏ ها و رهنمود هایى پیرامون رعایت آداب ازدواج از مرحلۀ انتخاب همسر (حتى قبل از آن، یعنى توجه به محیط و شرایط دینى، اخلاقى و تربیتى همسر) تا مرحلۀ تشکیل نطفه و آداب دوران باردارى، روزى حلال و حرام، شیردادن و … داده اند.

” آن وقتى که وقت ازدواج دو نفر است، … قبل از اینکه ازدواج بکند پدر و مادر، براى کیفیتش چه تهیه بشود که این بچه‏ اى که مى‏ آید بچه سالم بیاید، بچه صحیح بیاید، دستور هست؛ … بعد هم که ازدواج واقع شد، در حال ازدواج هم تکالیف هست؛ و اینها همه براى رشد آن ثمره ‏اى است که باید بیاید. آن وقتى که بناست انعقاد نطفه بشود آداب دارد، … آن وقتى که وقت حَملِ مادر است، … این هم آدابى دارد. آن وقتى که بچه مى‏ آید به دنیا، تربیت همان بچه کوچولویى که تازه متولد شده، کیفیت معاشرت مادر با آن بچه و تکالیف این مادر نسبت به آن بچه، باز یک چیزى دارد. هر چه بچه بزرگ مى‏ شود، تکالیف پدر و مادر نسبت به او زیادتر مى‏ شود… تا آن وقتى که خود انسان مستقل بشود. (صحیفه امام؛ ج‏4، ص32)

از دیگر عوامل موثر در اندیشه امام (س) عوامل محیطی است. امروزه اکثر روانشناسان محیط را یکى از عوامل مؤثر بر تعلیم و تربیت مى‏ دانند و بعضى (محیط گرایان) به تأثیر مطلق محیط بر جریان تعلیم و تربیت قائل هستند. حضرت امام (س) تأثیر عناصر محیطى چون فرهنگ، حکومت، خانواده، مدرسه و… را در تربیت صحیح و غلط انسان مورد توجه قرار داده و معتقدند محیطهای سالم اجتماعی مانند مدرسه، دانشگاه و … براى جامعه و استقلال کشور و شکوفایى آن بسیار مهم مى ‏باشد.

“بزرگترین تحولى که باید بشود در فرهنگ باید بشود؛ براى اینکه بزرگترین مؤسسه ‏اى است که ملت را یا به تباهى مى‏ کشد، یا به اوج عظمت و قدرت مى‏ کشد.” (صحیفه امام؛ ج‏7، ص473)

امید است با انتخاب الگوی حسنه “امام علی و خانم فاطمه ـ‏ علهیم السلام ـ ” در پیشبرد اهداف والای انسانی تلاش نماییم.

” این خانه کوچک فاطمه- سلام اللَّه علیها- و این افرادى که در آن خانه تربیت شدند که به حسب عدد، چهار- پنج نفر بودند و به حسب واقع، تمام قدرت حق تعالى را تجلى دادند، خدمتهایى کردند که ما را و شما را و همه بشر را به اعجاب درآورده است.” (صحیفه امام؛ ج‏16، ص87)

منبع : پرتال موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی