همان طور که انتظار می رفت برنامه ی جامع اقدام مشترک با گذر از مجلس های قانونگذاری ایران و آمریکا وارد مرحله ی پایانی شد و نمایندگان ایران و گروه 1+5 با انتشار بیانیه یی مشترک به طور رسمی بیست و ششم مهرماه را روز تصویب برجام (Adoption Day) اعلام کردند. بر همین روال، نزدیک به 2 ماه دیگر با گزارش نهایی «یوکیا آمانو» مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی، برجام عملیاتی و تحریم ها لغو می شود.
رسیدن به این مرحله اما به سادگی دست نیامد. در این راستا تیم های مذاکره کننده ی ایران و قدرت های جهان از مهرماه 1392، به جز نشست های دوجانبه و چندجانبه ی رسمی و غیررسمی، دست کم 26 نشست در قالب گفت وگوهای ایران و 1+5 برگزار کردند؛ گفت وگوهایی پرفراز و نشیب اما رو به جلو که در این نوشتار خلاصه یی از آن بیان می شود.
اوایل مهرماه 2 سال پیش یعنی زمان برگزاری شصت و هشتمین مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک، نقطه ی آغاز گفت وگوهای هسته یی ایران و 1+5 در دولت یازدهم بود؛ فرصتی زمینه ساز گفت وگوهایی پیچیده و سازنده که با پیشرفتی چشمگیر هنوز نیز در جریان است.
پس از نیویورک نوبت به نشست های ژنو رسید تا تیم های مذاکره کننده در سه نشست پیاپی در این شهر، کشتی نوساخته ی مذاکرات هسته یی را به ساحل امن توافق برسانند. به رغم کارشکنی های «لوران فابیوس» وزیر امور خارجه ی فرانسه در نشست ژنو 2، سرانجام سوم آذرماه 1392 و در پایان سومین نشست ژنو، «توافق ژنو» یا «طرح اقدام مشترک» به عنوان نخستین متن مشترک ایران و 1+5 انتشار یافت؛ متنی که از مسیر کوتاه اما مهم پیموده شده و راه دراز باقی مانده حکایت می کرد.
در این توافق برای نخستین بار اعضای 1+5 حق غنی سازی ایران را پذیرفتند و در کنار آن تعهد دادند ضمن خودداری از اعمال تحریم های تازه علیه ایران، تحریم های هسته یی گذشته را تعلیق کنند. در برابر، ایران نیز متعهد شد افزون بر اکسید و نیز رقیق کردن اورانیوم های ذخیره شده ی 20 درصدی خود، تاسیسات تازه یی برای غنی سازی ایجاد نکند و رآکتور آب سنگین اراک را با هدف کاهش میزان پلوتونیوم بازطراحی کند. بنابراین، توافق اولیه فصلی نو را در روابط ایران و 6 قدرت جهان رقم زد.
از طرفی پس از مشاهده ی این رویداد مهم و پیشرفت های ملموس، اردیبهشت ماه پارسال جریانی تندرو و مخالف با گفت وگوهای هسته یی با عنوان «دلواپسان» تشکل یافت و همصدا با جریان تندرو در کنگره ی آمریکا، اصل مذاکرات را به شدت زیر سوال برد به امید آن که گفت وگوهای هسته یی در همان آغاز راه متوقف شود.
با پر کش و قوس شدن گفت وگوها، مهلت تعیین شده ی چهار ماهه برای دستیابی به توافق پایان یافت و مهلتی 6 ماهه ( حداکثر تا بیست و نهم تیر ماه 1393 – بیستم ژوییه 2014) برای رسیدن به توافق جامع در نظر گرفته شد تا در این مدت مسایل اختلافی باقی مانده همچون میزان، سطح و ابعاد غنی سازی ایران، برنامه ی زمان بندی اجرای توافق جامع، رفع تحریم ها و نیز تاسیسات آب سنگین اراک و فردو حل و فصل شود.
گفت وگوهای شش گانه ی وین نیز با اهداف بیان شده سپری شد و مسایل اختلافی گذشته همچنان به قوت خود باقی ماند. از این رو، 2 طرف با هدف رسیدن به توافق جامع چاره را در تفکیک و جداسازی مسایل سیاسی از موضوع های حقوقی و فنی دیدند. در درک اهمیت همین موضوع بود که ضرب الاجلی هفت ماهه درنظر گرفته شد تا در چهار ماهه ی نخست آن در زمینه ی سیاسی به تفاهم برسند و سه ماه آخر را به حل و فصل مسایل فنی و حقوقی اختصاص دهند.
هشدار و موضع گیری قاطع و شفاف رهبری مبنی بر احتمال سوءاستفاده ی غرب از این وضعیت باعث شد تا تیم هسته یی کشورمان بر رسیدن به توافقی یک مرحله یی و مشخص اصرار و پافشاری کند. در این میان آنچه را سیزدهم فروردین ماه امسال با عنوان «تفاهم مشترک» در قالب «بیانیه ی سوییس» اعلام شد می توان نتیجه ی حرکت منسجم مجموعه ی نظام دانست.
انتشار بیانیه ی سوییس هرچند نشان می داد که تیم هسته یی ایران و 1+5 در مسایل گذشته همچون اختلاف در میزان، سطح و ابعاد غنی سازی ایران، رآکتور آب سنگین اراک و تاسیسات فردو به نقطه نظری مشترک دست یافته اند اما مساله ی «ابعاد احتمالی نظامی برنامه ی هسته یی ایران» (P.M.D)، «پروتکل الحاقی» و نحوه ی بازرسی ها و همچنین چگونگی لغو تحریم ها از جمله مسایلی بود که تا بیست و سوم تیرماه (چهاردهم ژوییه) و توافق وین حل و فصل نشد.
پس از دستیابی ایران و 1+5 به توافق تاریخی وین، نقش و عملکرد مجلس های قانونگذاری ایران و آمریکا در رسیدن توافق به مرحله ی کنونی برجستگی خاصی یافت. در آمریکا بر اساس طرحی با نام «بازبینی توافق هسته یی ایران» که از تصویب کنگره و امضای «باراک اوباما» رییس جمهوری این کشور گذشته بود، اجرای توافق هسته یی در گروی تصویب نهایی مجلس سنا و نمایندگان گذاشته شد. سرانجام دولت اوباما و حزب دموکرات در کنگره ی آمریکا به رغم فشارها و اعمال نفوذهای داخلی و خارجی بر کنگره، بیست و ششم شهریور ماه (هفدهم سپتامبر) بر اکثریت جمهوریخواهان پیروز شد و لابی قدرتمند صهیونیست ها و مخالفان توافق باخت سختی را تجربه کردند.
در سوی دیگر، مجلس شورای اسلامی که با تصویب طرح «التزام دولت به حفظ دستاوردها و حقوق هسته یی» در تیرماه به این عرصه گام نهاده بود با تشکیل «کمیسیون ویژه ی بررسی برجام» واکاوی توافق صورت گرفته را دنبال کرد. به رغم گزارش یکسویه و مغرضانه ی این کمیسیون با اکثریتی مخالف توافق، یکشنبه ی گذشته کلیات طرح «اقدام متناسب و متقابل دولت جمهوری اسلامی ایران در اجرای برجام» تصویب شد. 2 روز پس از آن نیز جزییات طرح از تصویب اکثریت نمایندگان مجلس شورای اسلامی گذشت.
در مجموع، پس از فراز و نشیب های فراوان و همچنان که اشاره شد وزیر امور خارجه ی کشورمان و «فدریکا موگرینی» هماهنگ کننده ی گفت وگوهای هسته یی ایران و 1+5 به طور مشترک بیانیه یی را انتشار دادند تا بر این پایه، روند اجرای برجام و لغو تحریم ها را کلید بزنند. همزمان، کاخ سفید دستور آمادگی برای لغو تحریم ها در روز اجرای توافق را صادر کرد و اتحادیه ی اروپا نیز اعلام کرد تحریم ها را از این روز به طور کامل لغو می کند.
در این پیوند، بیست و سوم مهرماه (پانزدهم اکتبر) آژانس بین المللی انرژی اتمی پس از انتشار بیش از 10 گزارش ماهانه و فصلی از فعالیت های هسته یی ایران، به انتشار بیانیه یی تازه اقدام کرد؛ بیانیه یی که در آن تصریح شده ایران تا بازه ی زمانی منتهی به پانزدهم اکتبر 2015 (سیزدهم مهر) همه ی تعهدهای نقشه ی راه شفاف سازی مسایل گذشته و حال در ارتباط با برنامه هسته یی را صورت کامل انجام داده است. گزارشی با این محتوا نشان از فضای مثبت تعامل میان تهران و آژانس و ادامه ی همکاری ها دارد؛ تعاملی که با گزارش مثبت نهایی آژانس در پانزدهم دسامبر (بیست و چهارم آذرماه) کامل خواهد شد.

خبرگزاری جمهوری اسلامی