خط امام : یک خراسان‌پژوه با بیان اینکه گسترده‌ترین تنوع آیین‌ها و فرهنگ‌ها در خراسان قرار دارد، گفت: بهترین نماد آن مراسم مذهبی خاصه آیین‌های مرتبط با ارتحال بزرگان دین است و در این بین، این آیین‌ها در روزهای انتهایی ماه صفر جایگاه ویژه‌ای دارد.

به گزارش پايگاه اطلاع رساني خط امام ، رضا سلیمان‌نوری ، در سمینار «بررسی آیین‌های خراسانیان در ماه صفر‌المکرم» که در محل دانشگاه علمی‌کاربردی میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری برگزار شد، ضمن بیان این مطلب اظهار کرد: ایران سرزمینی است که به دلیل تنوع قومی، دینی و حتی نژادی در گوشه گوشه آن آیین‌ و رسوم مختلفی برگزار می‌شود که در این بین، خراسان بزرگ با توجه به قدمت سکونت انسان در آن که از کهن‌ترین مناطق مسکونی ایران است.

وی ادامه داد: این ویژگی به دلیل قرار گرفتن سالروز شهادت سه نفر از بزرگان دین‌اسلام خاصه مذهب تشیع یعنی پیامبر اکرم(ص)، امام حسن مجتبی(ع) و سلطان توس، حضرت امام‌رضا(ع) است که بر همین اساس آیین‌های گسترده‌ای در این ایام در خراسان برگزار می‌شود که می‌توان آن‌ها را در چهار گروه آیین‌های درون بارگاه رضوی، آیین‌های به اجرا گذاشته شده در شهر مشهد، آیین‌هایی که در سایر شهرستان‌های استان برگزار می‌شود و نیز غذاهای نذری ویژه‌‌ی این ایام تقسیم کرد.

سلیمان‌نوری خاطرنشان کرد: نخستین مراسمی که درسال‌های گذشته در حرم مطهر رضوی برگزار می‌شود، خواندن «زیارت پیامبر اکرم(ص) از راه دور» است، که در دوره‌هایی از تاریخ مغفول ماند، اما مجددا احیا شد، به گونه‌ای که درگذشته به گونه‌ای سنتی و مردمی بود اما در حال حاضر دولتی و توسط سازمان‌های مختلفی که در فرهنگ خراسان نقش دارند، برگزار می‌شود.

وی افزود: در خصوص ماهیت این زیارت می‌توان گفت که همان زیارت‌نامه پیامبر(ص) است که به‌صورت روضه‌خوانی درعصر روز وفات آن حضرت، قبل از اذان مغرب و عشاء تا پیش‌خوانی اذان مغرب خوانده می‌شود.

این کارشناس‌ارشد ایران‌شناسی با بیان اینکه مراسم دیگری که می‌توان به آن اشاره کرد، مراسم‌های مرتبط با شهادت امام‌رضا(ع) است، تصریح کرد: از جمله این مراسم خطبه‌خوانی شب شهادت امام‌رضا(ع) توسط خدام آستان‌قدس رضوی است که همانند خطبه‌خوانی امام‌حسین(ع) از دارالتولیه چهارراه شهدا تا حرم مطهررضوی گل‌دان‌های نوری به دست گرفته و دور تا دور صحن انقلاب حلقه می‌زنند، ذکر معاصی گفته می‌شود که تنها تفاوت برگزاری این مراسم با گذشته دراین است که در گذشته حمد و ثنایی در انتهای مراسم برای سلطان وقت انجام می‌گرفت که در حال حاضر این حمد و ثنا برای مقام معظم رهبری و نیز امام(ره) صورت می‌گیرد.

وی اضافه کرد: در حال حاضر برای این مراسم، دعوت‌نامه‌هایی برای بزرگان از جمله مسئولین سیاسی، امنیتی و فرهنگی فرستاده می‌شود که در گذشته حالت عمومی‌تری به خود داشت.

سلیمان‌نوری عنوان کرد: روضه‌خوانی و عزاداری در آسایشگاه‌های خدام، برگزاری مراسمی در تالار آیینه حرم مطهررضوی با حضور شخصیت‌های برجسته از دیگر مراسمی است که برای شهادت امام رضا(ع) در نظر گرفته می‌شود، همچنین در حدود 40 سال است، مراسمی با حضور تمامی خدام آستان قدس در شام شب شهادت آن حضرت بعد از خطبه‌خوانی برگزار می‌شود که در آن اطعامی از موقوفه مرحوم غراب برای همه خادمان حرم مطهررضوی تهیه می‌شود.

سلیمان‌نوری گفت: مراسم شب شام غریبان نیز از دیگر مراسم‌ مشهور در حرم مطهر رضوی است و در حال حاضر در حدود 2 تا 3 سال است مراسم شمع‌گردانی در صحن کوثر برگزار می‌شود که فرش شمعی تهیه شده و عموم مردم با هر نیتی در آن مکان شمع روشن می‌کنند.

وی به برگزاری دو آیین در صبح روز بعد از شهادت امام رضا (ع) اشاره کرد و افزود: در واقع در روز اول ماه ربیع‌الاول مراسم تعویض پرچم گنبد آن حضرت بعد از دو ماه مشکی بودن برگزار می‌شود که در این مراسم سرکشیک‌های حرم وهمچنین خدام قدیمی در آن شرکت می‌کنند و نقاره‌زنی در حرم مطهررضوی دوباره از سرگرفته می‌شود.

این خراسان‌پژوه در خصوص مراسم‌هایی که در سه روز آخر ماه صفر در سطح شهر مشهد برگزار می‌شود، سخن گفت و خاطرنشان کرد: از جمله هیات‌هایی که در مشهد حضور پیدا می‌کنند، هیات ترک‌های مشهد است که با آیین ویژه گِل‌مالی به عرض ادب نسبت به امام‌رضا(ع) می‌پردازند، همچنین از دیگرهیات‌هایی که از سمت خیابان طبرسی به سمت حرم مطهررضوی حرکت می‌کنند، هیات‌های خاوری است که از روستاهای مناطق میامی، سرخس و کلات به حرم مطهر رضوی مشرف می‌شوند.

این خراسان‌پژوه اظهار کرد: همچنین هیات اردبیلی‌ها نیز در سه روز آخر صفر در مشهد حضور پیدا می‌کنند و تنها تفاوت این هیات با دیگر هیات های موجود در مشهد این است که در روز سوم ماه ربیع‌الاول در مراسم وداع با امام رضا (ع) با گل به سمت حرم مطهررضوی مشرف می‌شوند، گل‌ها را به آن حضرت تقدیم کرده و در انتها به شهر خود باز می‌گردند.

سلیمان‌نوری گفت: از دیگر مراسم‌هایی که در سه روز انتهای ماه صفر برگزار می‌شود می توان به برگزاری شبیه‌خوانی، شهادت امام رضا(ع) اشاره نمود که در آن جسم متحرک شبیه به مامون، ایجاد بارگاه امام رضا (ع) به صورت نمادی، مجلس خوردن انگور توسط آن حضرت و به همراه آمدن هیات‌ها در خیابان شیرازی برگزار می‌شود.

وی ادامه داد: آیین دیگری که این ایام برگزار می‌شود، آیین تشیع جنازه امام رضا(ع) در محله نوغان است که در حال حاضر ریشه تاریخی ندارد و اولین بار در عهد صفویه برپا می‌شد، اما این آیین در حال حاضر ثبت ملی شده و یکی از نمادهای گردشگری در ایران است که در آن زنان نوغانی مهریه‌ها و نیز چادرمشکی‌ خود را به‌صورت نمادی آن حضرت تقدیم می‌کنند.

این کارشناس‌ارشد ایران‌شناسی گفت: آیین دیگری که در شب اول ماه ربیع‌الاول برگزار می‌شود، مراسم هفت مسجد یا بشارت پایان ماه صفر و آغاز ماه ربیع‌الاول براساس حدیثی از پیامبر (ص) که «هرکس به من پایان ماه صفر را بشارت دهد بهشت بر او واجب می‌شود» است، به این صورت که به هفت مسجد در سطح شهر می‌روند، در آن را می‌زدند بشارت پایان ماه صفر را می‌دهند.

این خراسان‌پژوه اظهار کرد: این هفت مسجد بایستی درشان رو به قبله باشد و اگر کسی نذر و حاجتی دارد به تعداد آنها به یاد پنج‌تن آل عبا درمساجد شمع روشن می‌کنند و در بین راه نیز آیت‌الکرسی و زیارت امین‌الله خوانده می‌شود که بهترین مکان برای اجرای این مراسم حدفاصل میدان توحید تا حرم مطهررضوی است، چرا که در این مسیر دقیقا شش مسجد با در روبه قبله وجود دارد که با مسجد گوهرشاد، هفت مسجد را شامل می‌شود.

وی به دیگر مراسمی که در این ایام در شهرستان‌های خراسان برگزار می‌شود اشاره کرد و افزود: مراسمی که در روز 28 صفر در بخش مرکزی شهرستان فیروزه در روستای کفکی برگزار می‌شود، آیین شهادت امام حسن مجتبی(ع) است که در انتهای این مراسم اهالی آن روستا برای همه مردمی که دراین مراسم شرکت می‌کنند، حلیم نیشابوری تهیه می‌کنند.

این خراسان‌پژوه تصریح کرد: در سایر شهرستان‌ها نیز مانند روستای پیوژن نیشابور مراسم تعزیه‌خوانی در روز شهادت پیامبر(ص)، امام حسن مجتبی و امام رضا(ع) برگزار می‌شود که در این بین می‌توان به مراسمی مشابه مراسم زنان نوغانی اشاره کرد که این زنان نیز به تشیع جنازه امام‌رضا(ع) به گونه‌ای نمادین تا مسجد جامع شهر می‌پردازند.

این کارشناش‌ارشد ایران‌شناسی به برگزاری مراسمی در روستاهای شهرستان فیروزه اشاره کرد و گفت: آیین بیرق‌گردانی آیینی است که در این ایام برگزار می‌شود که در آن پرچم سرخ امام حسین(ع) و نیز پرچم سبزعلوی به عنوان دو نماد روستا به روستا و هیات به هیات در آن سه روز حمل می شود و در انتهای این مراسم این دو نماد به همان روستای اول برگردانده می‌شود.

وی با بیان اینکه آیین سنگ‌زنی نیز از دیگر آیینی است که در روستای درخش شهرستان بیرجند برگزارمی‌شود گفت: دو چوب استوانه‌ای به وسیله نخ به پشت دست بسته شده و سینه‌زنی انجام و مراسمی است که تنها در خراسان برگزار می‌شود .

این خراسان‌پژوه گفت: درشهرستان سرخس نیز در شب شام غریبان امام رضا(ع) آیین الوداع برگزار می‌شود که در خراسان منحصر به فرد است و در واقع همان آیین خداحافظی با ماه محرم صفر بوده که می‌توان به برگزاری مراسم روضه‌خوانی خاص در مقبره حکیم ملاهادی سبزواری اشاره کرد که این مراسم، از قدیمی‌ترین مراسم‌ها با مکانی ثابت است.

سلیمان‌نوری همچنین به غذاهای نذری ویژه سه روز آخر ماه صفر اشاره و خاطرنشان کرد: از جمله این غذاها پخت و پخش دیکچه حضرت زهرا(س) در چهارشنبه آخر ماه صفر و دیکچه حضرت علی(ع) در عصر روز وفات امام رضا(ع)، آش بلغور و آش یا ابودردار در چهارشنبه انتهای ماه صفر، پخت حلوای بربری و یا خاوری توسط قوم خاوری مشهد شهرستان تربت‌جام و فریمان از جمله این گونه غذاهای نذری است.