سرتیپ «حسین ساجدی نیا» فرمانده نیروی انتظامی تهران بزرگ در روزهای نخست دومین ماه بهاری از استقرار هفت هزار نیروی نامحسوس پلیس برای اجرای «طرح امنیت اخلاقی» خبر داد. مساله تامین امنیت اخلاقی جامعه پیشتر هم سبب ارایه برنامه هایی از این دست شده بود. به عنوان مثال «ارتقای امنیت اخلاقی و اجتماعی» عنوان طرحی بود كه دولت نهم به منظور عملیاتی كردن مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی موسوم به «طرح توسعه فرهنگ عفاف و حجاب» به نیروی انتظامی ابلاغ كرد. در ادامه، از سال 1386 در قالب طرح های مختلف چون گشت ارشاد، برخورد با اراذل و اوباش، جمع آوری معتادان و … اهداف مورد نظر در تامین امنیت اخلاقی دنبال شد.
نهاد متولی امنیت شهروندان از سال های میانی دهه 1380 با استقرار دوره ای نیروهای خود در سطح شهر و مكان های عمومی برای اصلاح و ترویج پوشش و رفتار اجتماعی بهنجار و قانونی تلاش می كند. با وجود اینكه طرح امنیت اخلاقی سال ها است به اجرا گذاشته شده، اما این نخستین باری است كه نیروی انتظامی از ماموران نامحسوس برای اجرای این طرح بهره می گیرد.
به رغم اهمیت اهداف مورد نظر در فرایند تامین امنیت اخلاقی جامعه، نحوه دستیابی به این اهداف و چگونگی اجرای طرح های مربوطه با نقدهایی روبرو بوده است. به عنوان مثال رییس جمهوری شهریور ماه سال 1393 در جمع نخبگان و برگزیدگان استان خراسان رضوی گفت: آیا فكر می كنیم جامعه با ون و مینی بوس و پلیس و سرباز تعالی می یابد؟ فرهنگ با این كارها ساخته نمی شود… پیشرفت فرهنگ از طریق روحانیان، حوزه علمیه، پژوهشگران و اساتید دانشگاه است
آنچه مشخص است این كه طرح های منتسب به امنیت اخلاقی در جامعه تاكنون به نتیجه مطلوب منجر نشده است. برنامه ریزی یا اجرای نادرست این طرح ها، گاهی به صورت مقطعی بخش كوچكی از صورت مساله را پاك كرده اما هرگز به حل مساله منجر نشده است. بسیاری از كارشناسان بر این باورند كه به كارگیری پلیس مخفی نمی تواند به اصلاح روندهای تامین امنیت اخلاقی جامعه به شكل بایسته منجر شود زیرا بر پیچیدگی ها و ابهام ها در این زمینه می افزاید و توجهی به حل ریشه ای تهدیدهای پیش روی امنیت اخلاقی ندارد. در این ارتباط، چند نكته لازم به یادآوری است:
1- نوع رفتار و نحوه پوشش شهروندان هر جامعه، مساله ای از جنس هویتی و فرهنگی است. مولفه هایی چون شناخت و برداشت شهروندان از خود، هنجارها، ارزش ها، باورها، پیشینه تاریخی، محیط اطراف، گفتمان غالب فرهنگی و … بر نوع رفتار و پوشش افراد جامعه تاثیرگذار است. از این رو اقناع و نه حتی جلوگیری افراد برای دست كشیدن از نوعی رفتار یا پوشش نابهنجار بیشتر نیازمند به كارگیری سیاست های نرم و فرهنگ سازی است.
به باور برخی صاحبنظران مسایل اجتماعی و فرهنگی هر چند به كارگیری ابزارهای سخت و قوه قهریه برای جلوگیری از برخی آسیب های رفتاری و كنش های ناامن ساز در جامعه گاهی ضرورت می یابد اما باید به طور جدی به ریشه های آسیب های موجود توجه كرد. به عبارتی ترویج مسایل فرهنگی با ابزارهای سخت به دلیل نبود تناسب ماهوی میان وسیله و هدف كارآمدی چندانی ندارد. از این رو است كه به رغم تلاش های چند ساله نهادهای امنیتی و انتظامی، هنوز رفتارها و پوشش های خارج از عرف در جامعه دیده می شود.
2-امنیت مفهومی وسیع و دارای مراتب گوناگون است. میزان موفقیت دولت ها در تامین امنیت به شناخت دقیق، درجه بندی و مقابله با عوامل ناامن كننده ارتباط مستقیم دارد. گاهی اما نگاه غیرعمقی و سطحی نگرانه به مسایل، موجب ندیده شدن عوامل جدی تر ناامنی و بزرگ انگاری تهدیدهای درجه چندم می شود.
در این پیوند، «شهیندخت مولاوردی» معاون امور زنان و خانواده رییس جمهوری اظهار كرد: بیم آن می رود اجرای این طرح به تذكر و برخورد با بدپوششی خلاصه شده و به جای آنكه تذكرات و برخوردها متوجه مزاحمین نوامیس و یا سایر ابعاد طرح باشد، ناموس مردم را نشانه رود؛ سخنانی كه از برخی نگرانی های موجود پرده برمی دارد و منشا آن را می توان با نكته یاد شده مشترك دید.
3- بنا بر تازه ترین اظهارنظرهای مقام های قضایی رفتارهای نابهنجاری چون بدحجابی جرم محسوب می شود و قرار است این جرم در كنار رفتارهایی كه گفته می شود امنیت اخلاقی جامعه را هدف قرار می دهد مورد رصد گشت های نامحسوس قرار گیرد. این در حالی است كه معیارهای دقیقی برای این مساله تعریف و اعلان نشده و ابهام های زیادی در مورد مصداق های جرم وجود دارد.
در این میان، ویژگی نامحسوس بودن هفت هزار مامور بر ابهام های موجود در زمینه مصداق های جرم، نحوه و میزان مجازات افزوده و این فضای غیرشفاف در كنار احتمال رفتارها و تصمیم های سلیقه ای كارگزاران طرح تازه، بحث ها و نگرانی های زیادی به دنبال داشته است.
به گفته رییس جمهوری در نوزدهمین گردهمایی سراسری فرماندهان نیروی انتظامی در فروردین ماه پارسال پلیس جایی می‌تواند وارد شود كه نخست مصوبه قانونی وجود داشته باشد و دوم قانون روشن و شفاف ابلاغ شده باشد.
4- برخی می گویند اجرای غیراصولی و غیركارشناسی طرح امنیت اخلاقی اهداف خود را نقض می كند. ارتقای امنیت كه به عنوان یكی از مهمترین هدف های اجرای این طرح معرفی شده است، به واسطه برخی رفتارهای نسنجیده یا استقرار ماموران نامحسوسی كه تخلفات را از طریق پیامك به نهادهای انتظامی گزارش می كنند، ممكن است جوی از ناامنی روانی در جامعه ایجاد كند.
شماری نیز با توجه به آموزه های 2 فرع مهم دینی یعنی امر به معروف و نهی از منكر و تبیین چگونگی آن در متون مذهبی خواستار عملیاتی سازی این آموزه ها در جامعه با توجه به مقتضیات زمانی و برمدار هوشمندی، كارآمدی و خوش سلیقگی هستند. چنانكه «حسن روحانی» رییس جمهوری به تازگی در سفر به استان سمنان در پاسخ به پرسشی در مورد گشت نامحسوس گفت: كرامت انسانی را خدا به انسان‌ها داده و این كرامت مقدم بر دین است. كرامت همه باید حفظ شود، ما مردم خوب و وظیفه شناسی داریم.
به این ترتیب، این انتظار در جامعه وجود دارد كه با توجه به اهمیت و حساسیت مساله امنیت اخلاقی، طرح های تدوین شده از عنوان تا نحوه اجرای آن به شكلی هوشمندانه، كارآمد، شفاف، كارشناسانه، معطوف به هدف و پیامدنگرانه در دستوركار قرار گیرد.

irna