رضا سلیمان نوری*

رشد شتابان شهرنشيني و شهرگرايي به ويژه در كشورهاي در حال توسعه، اداره شهرها را با مشكلات جدي روبرو ساخته است. مسائل اجتماعي، اقتصادي و كالبدي و فرهنگي در شهرها،بر پيچيدگي موضوع افزوده است به همين سبب و با توجه به شرايط فوق در شهرهاي جهان سومي و به طور خاص در كلان شهرها مشكلات عمده اي چون مهاجرت روستائيان به شهر،ترافيك، آلودگي هوا، مسكن، آب و فاضلاب، كمبود سرانه ها و بسياري از فاكتورهاي ديگر، بر معضلات اداره شهرها افزوده است. شيوه هاي مناسب مديريت شهري مي تواند ضمن اداره شهرها به تدريج از حجم مشكلات كم نموده و شرايط بهتري را براي يك زندگي شهري فراهم نمايند.

آنچه امروزه توسعه و بهره وري خدمات شهري را تضمين مي كند، مشاركت كليه شهروندان در فعاليت هاي شهري است كه مي تواند مشروعيت، مقبوليت و رضايتمندي شهروندان را براي مديريت شهري توأمان به ارمغان آورد. به عبارت بهتر رشد و توسعه پایدار یک کشور در همه عرصه های داخلی و بین المللی در گرو رعایت حقوق شهروندی می باشد. در مدیریت شهری نوین و در جهانی که به طور فزاینده ای به سمت شهری شدن گام بر می دارد، مشارکت شهروندی جایگاه والایی دارد. تجربه كشورهاي مختلف جهان در اداره شهرها نشان مي دهد، اداره شهرها به نحو مطلوب در بسياري موارد از توان دولت خارج است. در اين ميان توجه به مشاركت مردم در اداره امور شهرها چندي است كه در ايران به صورت علمي و عملي مطرح شده و اقدامات خوبي نيز در اين راستا انجام گرفته است. موفقيت در اين امر در گرو مشاركت مردم و نهادهاي محلي است و تنها جلب اعتماد عمومي، تشويق مردم در مراحل مختلف و استفاده از مشاوره عمومي باعث مي شود كه مديريت شهرها تا حدود زيادي در تدوين اهداف و قابليت هاي اجرايي با موفقيت همگام باشد و در نهايت بتوانند با تكيه بر داده هاي موثق و با اتكا به پشتوانه مردم، موفقيت خود را تضمين كنند.

جلب مشاركت شهروندان در اداره شهر همچنین باعث افزايش همكاري هاي اجتماعي مي شود .امری که خود عامل تقویت پايه هاي جامعه مدني است. از طرف ديگر عدم مشاركت شهروندان در اداره امور شهر نيز پيامدهاي منفي هم براي مديريت شهري و هم براي ساكنين شهر ايجاد خواهد كرد كه از جمله مي توان به افزايش محدوديت ها و مشكلات مديريت شهري به دليل افزايش هزينه ها و صرف انرژي زياد و كاهش علاقه عاطفي شهروندان به محل زندگي خود اشاره كرد. ضمن اينكه آگاهي از نيازها و مسائل مردم و بررسي نگرش آنان در ميزان نقشي كه مي توانند در رفع مشكلات شهري داشته باشند، زمينه مساعدي براي برقراري ارتباط منطقي و صحيح بين نهادهاي خدمت رسان به شهروندان و خود شهروندان فراهم ساخته و اعتماد ميان شهروندان و مديريت شهري برقرار شود.

هرچند هم اکنون تشکل هاي مردمي از تعداد قابل توجهي برخوردار هستند ولي لزوم فراهم سازي بسترهاي لازم براي اين سازمان هاي مردم نهاد به خصوص در مراحل اوليه شکل گيري ضروري بوده و مي بايست تسهيلات و امکانات موجود در مجموعه مديريت شهري جهت همکاري در اختيار آنان قرار گيرد. متاسفانه در جامعه کنوني ما توجه به برخي مسائل علي رغم نياز مبرم مجموعه هاي تصميم گير و مجري (نظير دولت و مديريت شهري) مغفول مانده است که واگذاري انجام امور مردم به دست مردم، حمايت از روحيه کار داوطلبانه و استفاده از ظرفيت تشکل هاي غيردولتي از آن جمله به شمار مي رود. در واقع، به دلايلي همچون ساختار پيچيده، ناکارآمدي و فربه بودن چارچوب اداري کشور، نداشتن برنامه استراتژيک بلندمدت و عدم آشنايي مردم با رسالت اين سازمان هاي مردم نهاد؛ الزامات و بسترهاي ورود حداکثري تشکل هاي غيردولتي و سازمان هاي مردم نهاد به عرصه هاي اجرايي و مشارکتي به ويژه در حوزه هاي شهري کمتر فراهم شده است. لذا باتوجه به تمام موارد فوق و با درنظر گرفتن اشتراکات فراوان (نظير غيردولتي بودن، غيرسياسي بودن، درگير بودن مستقيم با مردم، داشتن کارکردها و وظايف مشابه، فعاليت در حوزه هاي متنوع و متفاوت و …)؛ لزوم تهيه سند همکاري مجموعه مديريت شهري با سازمان هاي مردم نهاد فعال در اين حوزه ها با هدف ارائه طرح هاي مؤثر و منطبق بر نظرات کارشناسي و تخصصي در جهت رفع نيازها و چالش هاي مردم به شدت احساس مي شود.

گفتنی است با توجه به مشكلات ناشي از مديريت شهري و آثار اجتماعي و فرهنگي منفي آن كه منجر به بروز آسيب هاي اجتماعي مختلف در سطح کلانشهرها شده و می شود ،باید در مورد استفاده از ظرفیت سازمان های مردم نهاد در مدیریت شهری این گروه از شهرها تلاش بیشتری کرد و صد البته که این امر را باید پس از شناخت کامل ويژگي هاي كالبدي، فضايي و جغرافيايي خاص هر کدام از مناطق مختلف کلانشهرها انجام داد تا بتوان متناسب با همان منطقه الگوي و شيوه خاصي را براي مشاركت نهادهای مردمی در نظر گرفت.

* کارشناس ارشد ایرانشناسی و عضو شورای مرکزی مجمع نیروهای خط امام خراسان رضوی