حمید قزوینی* واقعه عاشورا از جمله رویدادهایی است که در طول تاریخ، نگاه‌های بسیاری را معطوف خود ساخته است. بخش مهمی از این نگاه به جنبه‌های عاطفی و بخشی به جلوه‌های حماسی آن پرداخته و شماری هم آن را تراژدی‌ای بزرگ دانسته‌اند. عده‌ای هم تلاش کرده‌اند از رهگذر بزرگداشت شهادت حسین‌ابن علی(ع)، پاداش معنوی برده […]
حمید قزوینی*
واقعه عاشورا از جمله رویدادهایی است که در طول تاریخ، نگاه‌های بسیاری را معطوف خود ساخته است. بخش مهمی از این نگاه به جنبه‌های عاطفی و بخشی به جلوه‌های حماسی آن پرداخته و شماری هم آن را تراژدی‌ای بزرگ دانسته‌اند. عده‌ای هم تلاش کرده‌اند از رهگذر بزرگداشت شهادت حسین‌ابن علی(ع)، پاداش معنوی برده و متاعی برای آخرت خود بسازند. به رغم تفاوتی که ظاهراً همه این‌نگاه‌ها با هم دارند، می‌توان حلقۀمشترکی میان آن‌ها دید که همان پدیدۀتاریخی دانستن عاشورا و خاتمه یافتن اصل حادثه و تبعات آن در دورۀمشخص تاریخی است.
در این میان تعداد انگشت شماری از اندیشمندان و مصلحان دینی و اجتماعی نیز بوده‌اند که سعی در الگوسازی از نهضت امام حسین(ع) و تطبیق آن با زمانه خود و حتی با همۀ زمان‌ها داشته‌اند. امام موسی صدر یکی از این جمع است که در مقام نظر و عمل، تلاش‌های ارزشمندی را نشان داده است.
امام صدر ضمن نقد عملکرد صاحبان قدرت و ثروت که با سوءاستفاده از نا آگاهی مردم، بی عدالتی عمیقی در همه حوزه‌ها ذیلِ مرزبندی‌های ناروای اجتماعی و سیاسی بر جامعه حاکم می‌کنند، سعی در اثبات این نگاه دارد که وجود خیر و شر دو جبهه ابدی و ازلی است و عاشورا و پيام‌های آن محدود به سال ۶۱ هجری و اوضاع حاکم بر آن دوران نبوده و اين حادثه می‌تواند الگويي برای همه نسل‌ها و گشاينده راه‌های نجات و آزادی بر روی همه امت‌ها (مسلمان و غيرمسلمان) باشد. (سفر شهادت، ص14، ص 38)
وی عاشورا را در پيوند با تاريخ قبل و بعد از خود مي‌داند و با همين نگاه آن را حلقه‌ای از حرکت تکاملي بشر قلمداد کرده و تصريح مي‌کند: «اين نبرد هميشگي برای اين است که آدمي بتواند با ارادۀکامل خود، از ميان خير و شر، يکي را انتخاب کند. و اين‌گونه است که سلسله پاينده ستيز ميان ستمکار و ستمديده کامل مي‌گردد… از اين‌رو، واقعۀ کربلا نبردی منفک و پديده‌ای يگانه در تاريخ نيست. البته حلقه‌ای ويژه است و به طور طبيعي با ديگر حلقه‌های تاريخ نبرد، تفاوت دارد و همچنان که اين حلقه با گذشته پيوند دارد، با آينده نيز در پيوند است.» (سفر شهادت، ص41)
از نظر امام صدر همه ستمگران در طول تاريخ در جبهه يزيد هستند و آنچه در اين روز به وقوع پيوسته، رسوا‌کننده جبهۀ ظالمان و اهل باطل است.( سایت مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر)
او معتقد است ما با عزاداری‌ها و برپایی مجالس سوگ، می‌کوشیم تا این واقعه را همچون رویدادی تازه تجربه کنیم… زیرا در کلام امام حسین(ع) بویی از گذشته نیست. و انسان را برای همیشه تاریخ وا می‌دارد تا هوشیار باشد… تا وقتی که نبرد ادامه دارد، دو جبهه متمایز نیز هست، و تا هنگامی که دو جبهه رهبران و پیروان خود را دارد، ما باید ببینیم در کدام جبهه هستیم؟(سفر شهادت، ص 41)
بالطبع در چنین اوضاعی باید نگاه قشری‌گرایانه گذشته اصلاح شود. او در همین مسیر با نقد رفتار شیعیان، جلسات سوگواری را کافي ندانسته و حسین(ع) را بی‌نیاز از این‌گونه مراسم می‌داند و بر این نکته تأکید می‌کند که چون حسين(ع)، شهيد راه اصلاح است، اگر در جهت اصلاح امت جدش کوشيديم، او را ياری رسانده‌ايم و اگر سکوت کرديم يا مانع اصلاح شديم، او را وانهاده‌ايم و يزيد را کمک کرده‌ايم. (سفرشهادت، ص32)
امام موسی صدر دربارۀ تبدیل شدن مراسم به جلساتي نمادين و متحجر و بي‌روح که خطاکاران خود را در پس آن مخفي کنند و طغيانگران با حضور در سوگواری‌ها خود را نزد مردم پاک و مطهر جلوه دهند هشدار داده و تصریح می‌کند که نبايد گريه و حضور در مراسم سوگواری جای عمل و اعتراض سازنده را بگيرد … اين مناسبت بايد زنده و پويا و حرکت آفرين بماند و در زندگي ما تأثيرگذار باشد. (سایت موسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر)
با اين منطق، گريه و سوگواری و زیارت شهداي کربلا بايد به فرصتي براي احياي خشم وکينه عليه جريان باطل تبديل شود.(سفر شهادت، ص36) باید موجب پويايي عاشورا و خارج کردن اين واقعه از انزوا و مخالفت با جداسازي آن از گذشته و آينده شود؛ زيرا بيم آن مي‌رود که اين حادثه از ظرف زماني خود فراتر نرود و مقتل حسين(ع) و يارانش در همان سال 61 مدفون شود؛ اينکه حسيني بود، کشته شد و همه چيز پايان يافت. براي اينکه کنار نهادن واقعه محقق نشود و کار امام حسين(ع) هدر نرود، پاره‌ای فقرات در زيارت شهدای کربلا آمده است تا ميان شهادت حسين(ع) و ستيز هميشگي حق و باطل پيوند برقرار سازد؛ ستيزی که از نخستين حرکت انسان برای اصلاح و جهاد آغاز مي‌شود و تا رسيدن به زندگي آزاد و با کرامت و رهايي از ستم و ستم‌پيشگان ادامه دارد. (سفر شهادت، ص 34)
برای آشنایی بیشتر با این نگاه، مطالعه کتاب «سفر شهادت» که در برگیرنده گفتارهای عاشورایی امام موسی صدر است، مفید خواهد بود.
*روزنامه‌نگار و پژوهشگر حوره تاریخ شفاهی
منبع : imam-sadr.com
